Według najskromniejszych szacunków, w Niemczech mieszka ok. 800 tysięcy osób posiadających wyłącznie obywatelstwo polskie oraz drugie tyle posiadające zarówno obywatelstwo polskie, jak i niemieckie. Powody emigracji za Odrę są bardzo proste: dużo wyższe pensje kuszą niejednego, a relatywna bliskość Niemiec umożliwia w miarę łatwe pogodzenie pracy za granicą z odwiedzaniem rodziny mieszkającej w Polsce. Jednak z każdym rokiem coraz więcej Polaków decyduje się na osiedlenie na Zachodzie na stałe – właśnie tam zakładają rodziny i posyłają dzieci do tamtejszych szkół. Czy jest to odpowiednia decyzja? Czy system edukacji w Niemczech zapewnia znacznie lepsze wykształcenie niż polskie szkolnictwo? Sprawdzamy, czy posłanie dziecka do niemieckiej szkoły ma wpływ na późniejszą edukację!
System edukacji w Niemczech – brak organu nadrzędnego
Zanim jednak przejdziemy do kwestii edukacji, warto przypomnieć, że Republika Federalna Niemiec jest krajem federacyjnym. Na Bundesrepublik składa się 16 krajów związkowych, które posiadają własne władze – a te mają decydujące zdanie w takich kwestiach, jak prawo, ordynacja podatkowa, sprawy wewnętrzne oraz polityka edukacyjna. Oznacza to, że system edukacji w Badenii-Wirtembergii może nieznacznie różnić się od prawa w Brandenburgii czy Dolnej Saksonii, jednak podstawowe elementy pozostają takie same.
Z jakich elementów składa się system edukacji w Niemczech?
Każdy system edukacji opiera się na kilku najistotniejszych filarach. Przed reformą edukacji, w Polsce istniały trzy filary: szkoła podstawowa, gimnazjum oraz szkoła średnia, zaś obecnie składa się jedynie ze szkoły podstawowej oraz szkoły średniej. Tak samo wygląda system edukacji w Niemczech – jest dwuetapowy. Z tą różnicą, że najczęściej decyzję o obranej ścieżce edukacji podejmuje się już na etapie szkoły podstawowej.
-
Szkoła podstawowa (Grundschule)
Szkoła podstawowa to pierwszy etap edukacji, a kształcenie w tym rodzaju szkół rozpoczyna się w wieku 6 lat. Standardowo nauka w szkole podstawowej trwa 4 lata, natomiast istnieją wyjątki od tej reguły (np. Berlin, gdzie nauka trwa aż 6 lat). Uczniowie Grundschule zyskują najbardziej podstawową wiedzę z zakresu języka niemieckiego, matematyki oraz nauk przyrodniczych; jest to także etap oparty na eksperymentach – celem nauki w Grundschule jest zainteresowanie uczniów wiedzą, dlatego też nie występuje tutaj skala ocen. Podobnie jak w pierwszych latach kształcenia w polskich podstawówkach, uczniowie otrzymują zamiast cyfr oceny opisowe podsumowujące dobre strony ucznia i elementy, nad którymi trzeba jeszcze popracować. Co jest również warte podkreślenia, uczniowie kończący naukę otrzymują rekomendację, która może być istotną wskazówką przy podjęciu decyzji co do wyboru dalszej ścieżki edukacji.
-
Szkoła średnia
Szkoła średnia jest tym etapem, kiedy uczniowie stają przed najważniejszym wyborem: mogą obrać jedną z aż trzech ścieżek edukacji:
-
Gimnazjum (Gymnasium),
-
Szkoła główna (Hauptschule),
-
Szkoła realna (Realschule).
-
Gimnazjum (Gymnasium)
-
Gimnazjum jest odpowiednikiem (z zachowaniem wszystkich proporcji) liceum ogólnokształcącego, jednak nauka trwa tutaj znacznie dłużej (aż 9 lat). Ten typ szkoły jest najczęściej obierany przez uczniów, którym nauka w szkole nie sprawiała problemów – a więc, przynajmniej teoretycznie, mogą sobie poradzić z trudniejszym materiałem. Zwieńczeniem nauki w gimnazjum jest odpowiednik polskiej matury (zwany „Abitur”), który następnie umożliwia podjęcie edukacji na studiach I stopnia. Abitur, tak samo jak egzamin maturalny, pełni kluczową rolę w procesie rekrutacji, a słaby wynik znacząco utrudnia dostanie się na najlepsze uniwersytety w kraju.
-
-
Szkoła główna (Hauptschule)
-
Nauka w szkole głównej trwa ok. 6 lat i obejmuje naukę w klasach od piątej do dziesiątej. W odróżnieniu od gimnazjum, nauka w szkole głównej kończy się egzaminem Hauptschulabschluss, który jest niejako biletem wstępu do właściwej szkoły zawodowej (Berufschule), w której nauka trwa kolejne trzy lata. Wiadomości zdobyte w szkole głównej są znacznie bardziej ogólne od tych przekazywanych w gimnazjum, ale pozwalają na uzyskanie zawodu, a także (po ukończeniu szkoły zawodowej) matury.
-
-
Szkoła realna (Realschule)
-
Podobnie jak w przypadku szkół głównych, uczniowie szkół realnych spędzają w placówce 6 lat, a szkoła jest jedynie przystankiem w drodze do szkoły zawodowej (Fachschule lub Fachoberschule). Nauka w szkole realnej umożliwia zdobywanie wiedzy niezbędnej do pracy w przemyśle, rzemiośle czy handlu, a więc stawia na naukę kwestii okołogospodarczych. Co niezwykle istotne, Realschule nie uniemożliwia późniejszego studiowania, choć niezbędne do tego jest ukończenie trzyletniej szkoły zawodowej.
System edukacji w Niemczech a polski system – na czym polegają różnice?
Porównując system edukacji w Polsce przed reformą oświaty (model: szkoła podstawowa + gimnazjum + szkoła średnia), widać wyraźnie, że niemieccy uczniowie muszą znacznie wcześniej podejmować decyzje dotyczące ich przyszłości. Jednak nawet teraz, uczniowie w Polsce mają więcej czasu na wybór szkoły średniej: możliwość obrania ścieżki edukacji pojawia się dopiero po 8 latach nauki, a nie, tak jak w Niemczech, po 5 czy 6. A na czym jeszcze polegają różnice w systemie szkolnictwa?
-
Ogólny przegląd tematów zamiast wkuwania całych epok
Tym, co rzuca się na pierwszy rzut oka jest to, ze system edukacji w Niemczech nie wymaga od uczniów opanowania materiału z literatury czy historii powszechnej od deski do deski. Częstą praktyką jest, że w niemieckich szkołach prezentuje się uczniom tylko to, co jest esencją danego przedmiotu. I tak, na lekcjach historii zamiast faktów na temat Mezopotamii i starożytnego Egiptu, naucza się myśli oświeceniowej (kluczowej z punktu widzenia współczesności) oraz historii XX wieku, zaś lekcje fizyki sprowadzają się do zachęcania do wykonywania eksperymentów oraz kształtowania logicznego myślenia, zamiast wkuwania zasad dynamiki Newtona i wzorów na prędkość w ruchu jednostajnie przyspieszonym.
-
Praca grupowa
Podczas, gdy polscy uczniowie na ogół przygotowują samodzielnie wypracowania z określonych zagadnień, ich niemieccy koledzy tworzą dziesiątki projektów grupowych. Cel takiego postępowania jest wyraźny: na pierwszym miejscu stawia się wypracowanie umiejętności pracy w zespole, a wynik (choć również istotny), często schodzi na dalszy plan.
-
Kształtowanie umiejętności publicznego wypowiadania się
Jeśli szukać najsłabszych stron polskiego szkolnictwa, z pewnością należałoby wskazać na znikomą naukę publicznej prezentacji poglądów. Retoryka jest przedmiotem nauczanym sporadycznie w ramach zajęć fakultatywnych – zaś w niemieckich szkołach uczniowie otrzymują lekcje wypowiadania się w ramach przedmiotów obowiązkowych. Dlatego też popularne jest wygłaszanie samodzielnie przygotowanych referatów – podczas, gdy polscy uczniowie mają za zadanie jedynie przygotować pracę, bez jej publicznej prezentacji.
-
Osadzanie wiedzy w kontekście
Chociaż polska podstawa programowa zakłada przenikanie się treści programowych z różnych przedmiotów, to jednak w praktyce każdy przedmiot sprawia pozory istnienia w próżni. Z kolei system edukacji w Niemczech bazuje na wzajemnym dopełnianiu się wiedzy – elementy historii znajdują swoje zastosowanie w lekcjach języka niemieckiego, a uczniowie jasno rozumieją powiązania występujące między chemią a fizyką.
Podsumowując: system edukacji w Niemczech pod znakiem „zrozumieć, nie wkuć”
Na podstawie różnic miedzy polskim a niemieckim systemem kształcenia zauważyć można odmienne podejście do oświaty. Podczas, gdy polscy uczniowie mają za zadanie opanować materiał i zastosować go w odpowiedni sposób na sprawdzianach, ich niemieccy koledzy skupiają się w równie dużym stopniu na kształceniu umiejętności miękkich. Dzięki temu potrafią bez stresu wypowiadać się publicznie, a także nie mają problemów z łączeniem faktów. A jak to wygląda w praktyce? Badania PISA pokazują, że niemieccy uczniowie wcale nie osiągają znacząco lepszych wyników od polskich gimnazjalistów (lub licealistów) – Niemcy w badaniach OECD plasują się na 13. miejscu na świecie, zaś Polacy – na 19. lokacie. Warto jednak zauważyć, że w kwestii matematyki oraz czytania ze zrozumieniem, obydwa kraje zajmują sąsiednie lokaty. Różnica występuje jedynie w przypadku nauk przyrodniczych, gdzie Polska zajmuje odległe miejsce. Może warto więc przejąć niemiecki model i odejść od nauczania wzorów i równań reakcji?